Crisismanagement vereist een noodzakelijke mindshift

De corona crisis heeft veel teweeggebracht. Dit is een periode van zware beproeving geweest, vol onzekerheden en continue druk op ons individueel en collectief aanpassingsvermogen. Maar daarnaast zien we ook mooie voorbeelden van creativiteit en nieuwe mogelijkheden opduiken die oude patronen en gewoontes in vraag stellen en tonen dat het ook anders kan.

De rol die we als zorgverlener gewoon waren in te nemen, werd van de ene dag op de andere door elkaar geschud. Ons referentiekader viel in duigen tijdens de acute crisis. Dit werd reeds in een van mijn vorige artikels uitgewerkt. Ik wil hier een mogelijke piste aan koppelen om de weerbaarheid van onze zorgverleners en leidinggevende te verhogen.

https://relance-consult.com/van-leven-naar-overleven-in-ouderenzorg/

Deze crisis raakt fundamenteel de essentie van de zorgverlening zoals we die vandaag gewoon zijn. In ‘normale’ omstandigheden richten we ons vanuit ons zorgreferentiekader op het invullen van alle behoeften van de piramide (om dan toch bij die van Maslow te blijven).

In acute crisismomenten echter, zorgen we eerst voor het vervullen van de basisbehoeften, met name de sokkel van de piramide en het terugbrengen van enig gevoel van veiligheid. De rest volgt dan wel weer als alles is ‘genormaliseerd’.

Een crisisaanpak vraagt dus een andere denk- en werkmodus. De meeste zorgverleners zijn niet gewoon om te schakelen van de ene naar de andere denk en -werkmodus, van individuele aanpak naar een ‘populatie’denken.  

Deze imminente en plotse wijziging van positionering brengt veel frustratie en onmacht met zich mee. De onzekerheid over de duurtijd van deze situatie legt nog meer druk op onze zorgverleners. Vanuit mijn praktijk als crisismanager hoor ik vaak volgende reflecties :

• “Ik kan niet meer doen wat ik normaal deed ?”
• “Ben ik wel nog goed bezig?”
• “Hoe kan ik in deze chaos nog zinvol werk gaan doen ?”
• “Hier heb ik toch niet voor gekozen ?”

Versterk de kennis over crisis/rampenmanagement bij zorgverleners van bij de basisopleiding 

Naar aanleiding van deze coronacrisis wordt terecht veel aandacht geschonken aan opleidingen over handhygiëne, isolatiemaatregelen, en andere …  Dit zijn zeker belangrijke factoren bij het voorkomen van nieuwe uitbraken van het coronavirus en kunnen baten als preventie aanpak voor andere infectieziekten.

Maar het omgaan met een crisis zoals deze, gaat niet alleen om handhygiëne en isolatiemaatregelen.  Dit overstijgt ons totale referentiekader waarin de zorgverleners en welzijnswerkers in ‘normale ‘ omstandigheden in opgeleid werden en gewoon waren mee te werken.

Nu het begin van het academische jaar in zicht is en op de werkvloer misschien ook wat meer ruimte komt om opnieuw tijd te investeren in opleidingen, lijkt het mij opportuun om hier even bij stil te staan.  

Ik wil hier besluiten met een pleidooi om in elke basisopleiding van zorgverleners / welzijnswerkers een minimale cursus te voorzien over enkele basisbeginselen van rampenmanagement. 

De coronacrisis is een crisis zonder vergelijk. Spreken we dan toch niet beter over een ramp? Zonder in een semantische discussie te willen verglijden, leek het met toch zinvol om er de definitie even bij te halen (Bron Wikipedia) :   

“Een ramp of catastrofe is een gebeurtenis waarbij een ernstige verstoring van de openbare veiligheid is ontstaan, waarbij het leven en de gezondheid van vele personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate worden bedreigd of zijn geschaad, en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten en organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken.”

“Bij een ramp zijn veel mensen en instanties betrokken. Dat kan zijn in de rol van slachtoffer, gedupeerde, hulpverlener, bestuurder, nabestaande of anderszins. In sommige gevallen wordt er ook gesproken van een crisis. Daarnaast kan er sprake zijn van omvangrijke schade, een groot getroffen gebied en een grote maatschappelijke impact.”

Uiteindelijk what’s in a name ? Het is duidelijk dat de coronaperiode ons allemaal heeft overdonderd en onze ‘normale’ individuele en collectieve  competenties tekortschieten. Deze periode is ook een uitnodiging om de zaken anders te bekijken en nieuwe methodes te proberen.  

Er is vandaag zeker kennis over rampenmanagement bij een beperkter aantal zorgverleners die ervoor gekozen hebben. Ik denk hierbij aan enigszins brandweer, ambulanciers, Rode Kruis (internationaal), leger, ngo’s zoals Artsen Zonder Grenzen waar ik zelf 5 jaar heb voor gewerkt.

De huidige corona crisis is het grootste bewijs dat een ramp ons allemaal kan overkomen. Ik ben ervan overtuigd dat een bepaald niveau van basiskennis rampenmanagement de zorgverleners en leidinggevenden zou helpen om sneller professioneel te kunnen omgaan met deze drastische situaties. Het is natuurlijk niet de bedoeling om iedereen op te leiden tot rampenmanager. Maar het bijbrengen van algemene basisprincipes van rampen- crisismanagement kan zeker nuttig zijn, aangepast aan het opleidingsniveau en mandaat, bijvoorbeeld (niet exhaustief) :

• Algemene basisprincipes van rampenmanagement
• Basisprincipes van triage
• Belangrijke parameters – epidemiologische indicatoren
• Leren omgaan met acute stress in team – coping in team
• Reflecteren over (goede) zorg in crisissituaties
• Beginselen van crisiscommunicatie voor leidinggevenden

Deze kennis helpt zeker op het moment dat een crisissituatie zich voordoet. Het is dan veel gemakkelijker om de mindshift te maken van denkmodus van individu naar groep, van werken rond aspecten aan de top van de piramide van Maslow naar meer focus op diens basis en toch zinvol werk te kunnen doen. 

We kunnen zo zorgverleners en leidinggevenden helpen om :

• gemakkelijker te “schakelen” van denk-en werkmodus in tijden van een rampscenario, en vice versa als deze opnieuw stabiliseert
• te beseffen dat ze toch zinvol werk kunnen doen in deze crisissituaties, zonder schuldgevoel
• de draagkracht in teams te verhogen door elkaar beter te begrijpen in zo’n ingrijpende momenten
• gemakkelijker hun eigen angsten, twijfels of frustraties bespreekbaar te kunnen maken in tijden van op eerste zicht onmogelijke keuzes

En waarschijnlijk vergeet ik hier nog een aantal zaken. Maar laat dit een aanzet zijn. Ik ben overtuigd dat dit zal bijdragen tot het verhogen van draagkracht en effectiviteit van elke zorgverlener en zal leiden tot een betere bejegening naar hun patiënten toe in tijden van crisis. Want ze zijn het allemaal waard !